بازماندگان واقعه كربلا

بنابراين، اظهار نظر قطعي در مورد تعداد اسرا، مانند تعداد شهداي كربلا، ممكن نيست، ولي نام شماري از اسيران كه در منابع مختلف گزارش شده است، با اين حال آماري از بازماندگان واقعه كربلا از كتاب دانشنامه امام حسين(ع) تأليف آيت‌الله محمد محمدي ري‌شهري در ادامه مي‌آيد:

نگاهي آماري به اسيران و بازماندگان واقعه كربلا

آمار اسيران كربلا، مختلف گزارش شده است، تعداد اسيران مرد چهار، پنج، ده و دوازده نفر گزارش شده است. تعداد اسيران زن نيز چهار، شش و 20 نفر گزارش شده است.

 فلسفه عزاداري براي امام حسين عليه السلام چيست ؟

پاسخ

عزاداري بر حضرت فلسفه هاي سازنده و تربيتي متعددي دارد، از جمله:

نخستين كسي كه براي امام حسين (ع) گريه كرد ، چه كسي بود ؟

طبق آنچه كه در كتب شيعي آمده اولين كسي كه براي امام حسين (ع) اقامه عزا كرد آدم (ع) بوده است . نظر علماي اهل تسنن در اين زمينه چه ميباشد ؟ آيا آنان نيز اين روايت را قبول دارند ؟ آيا در كتب ايشان روايت هايي در رابطه با اولين كسي كه بر سيد الشهدا(ع) اشك ريخته وجود دارد (قبل از به شهادت رسيدن آن حضرت) ؟؟

جواب:

در كتب اهل سنت مواردي از ذكر ياد ابي عبد الله عليه السلام حتي قبل از تولد ايشان وقبل از زمان رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم نقل شده است :

چرا امامت در فرزندان امام حسين(عليه السلام) ادامه يافت و از فرزندان امام حسن مجتبي(عليه السلام) كسي به اين مقام نرسيد ؟

پاسخ :

چون اين انتخاب بدست خداست، پس او مي داند كه چه كساني اين شايستگي را دارند، بنا بر اين مشيّت حضرت حق و اراده خداوند نقش اصلي را در اين قضيّه ايفا مي كند.

و همان گونه كه از روايات استفاده مي شود، امامت، عهد و امانتي الهي است و جز به كساني كه مي توانند اين امانت را حفظ كنند سپرده نمي شود.

بنابر اين چون در بين فرزندان حضرت مجتبي(عليه السلام) كسي واجد اين صلاحيتها نبود ولي در بين فرزندان امام حسين(عليه السلام)كساني واجد آن بوده اند، لذا فرزندان امام حسين(عليه السلام) به مقام نبابت و جانشيني برگزيده شده اند.

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)

 منظور از ظالم اول ، ثاني و ثالث و رابع درفرازهاي آخر زيارت عاشورا چيست؟

منظور اولين و دومين و سومين و چهارمين افرادي هستند كه ظلم را بر محمد و آل او صلوات الله عليهم اجمعين روا داشتند يعني مؤسسان اساس ظلم، همچنان كه در قرآن مجيد سوره احزاب آيه پنجاه و هفت خدا لعن فرموده افرادي كه خدا، حضرت رسول و اهل بيت رسولش را اذيت نمودند.

آيا اين سخن صحيح است ؟ چرا؟

پاسخ :

عده اي از افرادي كه دنبال پيدا كردن نقص و اشكال از عملكرد امامان مي‌باشند ، در شبكه ها... طرح ميكنند كه اگر امام حسين (عليه السلام) عالم بر شهادتش بود ، چرا به طرف كربلا رفت ؟ چنانچه صدمه رساندن خود از محرمات است !!!!

اين تفكري كه بي‌سوادان و بهانه جويان دارند .

چرا امام حسين عليه السلام در روز عاشورا دعا نفرمودند تا باران ببارد ؟

پاسخ :

طبق روايات شيعه ، دعاي حضرت نه تنها در مورد باران باريدن مستجاب مي گرديد ؛ بلكه اگر حضرت براي پيروزي ونصرت خويش نيز دعا مي كردند ، قطعا مستجاب مي شد ؛ اما :

1 - حضرت مي خواست در كربلا براي همه مسلمانان ، تسليم در برابر حق را به نمايش گذارد و درس عملي تسليم را تا ابد به مردم بياموزد .

2 – بناي حضرت بر اين بود كه در ماجراي عاشورا اسباب غير عادي را به كار نگرفته تا اين خود نيز درس ديگري براي مسلمانان شود تا وظيفه آناني را كه قادر به استفاده از اسباب غير عادي نيستند ، در برابر ظلم وستم مشخص كند

3- حضرت طبق روايات ، حضرت در ماجراي عاشورا ، در خواست فرشتگان و جنيان را براي ياري رد نموده و تمام آن ها را به مشيت الهي واگذار كردند . اين خود سبب نهايت مظلوميت براي حضرت شده و به همين جهت خبر شهادت آن حضرت در آن زمان كه وسائل اخباري محدود بود ، به سرعت پخش گرديد .

 لعن در زيارت عاشورا چرا؟

اِ، اِ، چرا لعنت مي كني؟ دعوا شده، درست! فحش مي دي، درست! اما ديگه چرا لعنت مي كني؟! در فرهنگ ما، ناسزايي گويي، ناروا گويي و فحش دادن زشت و ناپسند است. اما نفرين كردن و لعنت نمودن بسيار سنگين تر است. همگي مي ترسيم نكند به لعنت و نفرين ديگران مبتلا شويم، حتي بدترين اين لعن و نفرين ها در حق پدر و مادر و خاندان افراد گفته مي شود. حتي پيامبر اسلام(ص) فرمودند ؛ خداوند مرا لعنت كننده نيافريد، بلكه مايه رحمت آفريد.

سؤال :

ماه عــــزا وماه ماتــــم رسـید به کـربـــلا قافـله غـــم رســید

مـاه مــحرم مـاه ماتــم رســید قامــت فاطــمه دوباره خــمید

محرم کشتی دین واژگون شد حسین فرزند زهراغرقه خون شد

مـاه مــحرم فیــض عام دارد هــرلحــظه سرخـش پیــام دارد

دوبــاره یـاران مــحرم آمـده ســـیه بـپوشــید مـــه غـــم آمــد

حــسینیــان بـزم عـزا بپا شد نـام حــسین چــراغ بــزم ما شـد

مــحرم آمـد وعیشم عـزا شد حـسینـم وارد کـرب و بـلا شد

مظهر پنج تن آل عبا می آید جان هفتاد ودو قربان به فنا می آید

امام حسين(ع) با هدف زنده ساختن احکام قرآن و سنّت پيامبر اکرم (ص) و از بين بردن بدعتهايي که در نتيجه حاکميت بني اميّه در دين ايجاد شده بود قيام کردند و در طول مسير مدينه تا کربلا ضمن اشاره به انگيزه قيام شان فرمودند:
من به منظور ايجاد اصلاح در امّت جدم رسول خدا (ص) قيام کرده‏ام مي‏خواهم امر به معروف و نهي از منکر کنم و به همان سيره و شيوه مرسوم جدّم پيامبراکرم(ص) و پدرم علي‏بن‏ابي‏طالب(ع) عمل مي‏کنم. [1] .

مزار منسوب به رقيّه

1. گزارش كتاب «تسلية المجالس»

نخستين سندى كه در باره مزار كنونى منسوب به رُقيّه در دست است، به قرن دهم هجرى باز مى گردد و مربوط مى شود به محمّد بن ابى طالب حائرى كَرَكى (زنده در ٩٥٥ ق) . وى در كتاب تسلية المجالس مى نويسد:

در شهر دمشقِ شام ، در بخش شرقى مسجد اعظم شهر ، خرابه اى را ديدم كه در گذشته ، مسجد بوده و بر سنگْ نوشته درِ آن ، نام هاى پيامبر صلى الله عليه و آله و خاندانش و امامان دوازده گانه ، نوشته شده بود و پس از آن ، چنين نوشته بود : «اين ، قبر خانم مَلَكه ، دختر حسين بن امير المؤمنين عليه السلام است» .

 وفات دخترى از امام حسين عليه السلام در خرابه شام

١ . گزارش «كامل بهايى»

تا آن جا كه بررسى ها نشان مى دهند، نخستين كتابى كه ماجراى شهادت كودكى در شام را مطرح كرده است، كامل بهايى ، كتابى فارسى ، نوشته عماد الدين طبرى (م ح ٧٠٠ ق) است . متن نوشتار او ، اين است :

انتساب دخترى به نام رُقَيّه به امام عليه السلام

منابع كهن و معتبرى كه فرزندان امام حسين عليه السلام را ثبت كرده اند ، دخترى را به نام رُقيّه براى ايشان ، بيان نداشته و تنها دو دختر به نام هاى فاطمه و سَكينه و برخى دختر سومى به نام زينب  را نام برده اند . حتّى علّامه مجلسى رحمه الله در بحار الأنوار و محدّث بزرگ معاصر ، شيخ عبّاس قمى رحمه اللهدر نوشتارهاى خود ، به نام رقيّه به عنوان دختر امام عليه السلام اشاره نكرده اند .

مزار امام حسين عليه السلام در قرن نهم هجري

تركمانان قَرا قويونلو و آق قويونلو ، به امور عتبات مقدّس در عراق ، توجّه داشتند . مير اسپهبد ميرزا ، از اميران قرا قويونلو ـ كه گفته اند به خاطر پيروزي ابن فهد حِلّي در مناظره با علماي اهل سنّت ، شيعه شده بود ـ ، توجّه خاصّي نسبت به كربلا ، مبذول مي داشت. (٤) وقف نامه اي هم براي درِ ضريح امام حسين عليه السلام از روزگارِدولت تركمانان يافت شده كه بر اساس آن ، مقدار قابل توجّهي از اراضي كربلا ، به وسيله آنان وقف حرم امام حسين عليه السلام شده است .

شگفت ، آن كه به نقل از برخي منابع ، ملّا علي بن محمّد بن فلاح ، از اميران خاندان مُشَعشَعي خوزستان ، در سال ٨٥٨ ق ، وارد كربلا شد و بسياري از اموال

حرم را با خود بُرد.  اين كار ،به رغم ادّعاي تشيّع آنان ، صورت گرفت . اين وضعيت ، بلافاصله توسّط امير پير بوداق قراقويونلو ، جبران گرديد.

منبع: دانش نامه امام حسين عليه السلام جلد ١٢

مزار امام حسين عليه السلام در قرن هشتم هجري

آل جلاير كه از سال ٧٣٦ تا ٨١٤ ق ، بر عراق ، مستولي بودند نيز اقداماتي در زمينه عمارت مزار امام حسين عليه السلام داشتند. تاريخ كتيبه اي در حرم امام حسين عليه السلام ، سال ٧٦٧ هجري ، را سال بناي آن بخش ، نشان مي دهد .  باني آباديِ اين قسمت از حرم، مرجان امين الدين بن عبد اللّه ، حاكم عراق از سوي جلايريان بود. سلطان احمد جلايري نيز در سال ٧٨٦ ق ، دو مناره براي حرم امام حسين عليه السلام بنا كرد.

تيمور گوركاني نيز ـ كه در سال ٧٩٥ ق ، بغداد را تصرّف كرد ـ ، به زيارت امام حسين عليه السلام رفت و هدايايي به علويان شهر داد. 

منبع: دانش نامه امام حسين عليه السلام جلد ١٢

 مزار امام حسين عليه السلام در قرن ششم هجري

از نيمه دوم قرن پنجم تا نيمه نخست قرن هفتم، كثرت شيعيان در عراق ، از يك سو ، و حضور برخي از وزيران و اميران شيعي در مناطقي از عراق ، مانند آل مَزيَد در حِلّه ، از سوي ديگر سبب توجّه خاص به عتبات بود. در اين ميان، گاه مشكلاتي هم پديد مي آمد. براي نمونه ، گفته شده است كه مسترشد عبّاسي، در سال ٥٢٩ ق ، اموال خزانه حرم امام حسين عليه السلام را تصرّف كرد و گفت : «قبر ، گنجينه لازم ندارد» ! وي ، اين اموال را صرف سپاهيانش كرد كه عاقبت به خير هم نشد .

مزار امام عليه السلام در قرن هفتم هجري

سقوط عبّاسيان، مانع عمده اي را از سرِ راه شيعيان برداشت. در دوره ايلخانان مغول (٦٥٦ - ٧٣٦ ق) ، بخصوص در روزگار غازان خان و سلطان محمّد خدابنده ، معروف به اُلجايْتو، به دليل تمايلات شيعي آنان، توجّه خاصّي به تمام مزارهاي اهل بيت عليهم السلام در عراق شد. حرم امام علي عليه السلام و امام حسين عليه السلام دائما زيارت مي شد و به اصلاح و تعمير و گسترش آنها ، همّت گمارده مي شد ،  چنان كه براي آباداني آن منطقه نيز اقداماتي صورت گرفت كه از آن جمله ، كَنْدن نهري به نام «نهر غازاني» در اطراف حِلّه براي شيعيان بود

غازان ، در سال ٦٩٤ ق ،  مسلمان شد و در سال ٦٩٦  و ٦٩٨ ق ،  به زيارت مرقد امام حسين عليه السلام رفت . در اين سفرها ، به طور معمول ، اموالي هم ميان علويان مقيم عتبات ، تقسيم مي شد

منبع: دانشنامه امام حسين عليه السلام جلد 12

مزار امام حسين عليه السلام در قرن پنجم هجري

در آغاز قرن پنجم هجري ، برخي از باديه نشينان ـ كه زندگي سختي داشتند ـ ، به كربلا يورش آوردند. اين امر ، سبب شد تا در سال ٤٠٠ ق ، با حمايت حسن بن فضل بن سهلان رامهرمزي ، وزير بهاء الدوله بويه ، ديواري دور شهر كربلا كشيده شود.  اخباري حكايت از آن دارد كه كشيدن اين ديوار تا سال ٤٠٣ ق ، ادامه يافته است.

در چهاردهم ربيع اوّل سال ٤٠٧ ق ، به دليل بي احتياطي ، حرم مطهّر امام حسين عليه السلام آتش گرفت  كه علي القاعده ، بايد به سرعت ، بازسازي شده باشد. در اين زمان ، خاندان بويه ، گرچه ضعيف شده بودند ، امّا هنوز در بغداد ، حكمراني مي كردند. جلال الدوله ابو طاهر ، فرزند بهاء الدوله ، در سال ٤٣١ ق ، با تواضع تمام ، به زيارت عتبات مقدّس عراق رفت. وي از يك فرسنگ پيش از رسيدن به حرم امام حسين عليه السلام ، پياده شد و پا برهنه به زيارت رفت.  سال ٤٧٩ ق ، سلطان ابو الفتح ملك شاه سلجوقي ، مرقد مطهّر امام عليه السلام را زيارت كرد و دستور تعمير ديوارهاي آن را صادر نمود .  

منبع: دانش نامه امام حسين عليه السلام جلد ١٢

مزار امام عليه السلام در قرن چهارم هجري

آل بويِه كه براي نخستين بار در سال ٣٣٤ ق ، وارد بغداد شدند، فضاي عراق را كه براي شيعه آماده بود، كاملاً متحوّل كردند. شيعيان ، تا حدود يك قرن بعد از آنكه آل بويه در عراق بودند (٤٤٧ ق) ـ ، پشتيباني مستحكم در عراق و ايران داشتند . يكي از مظاهر حمايت آل بويِه از شيعيان ، رسيدگي به عتبات مقدّس عراق و عمارت حرم ائمّه عليهم السلام در شهرهاي مختلف آن و نيز رسيدگي به سادات مقيم اين شهرها بود.

  مزار امام حسين عليه السلام در قرن سوم هجرى

 مهم ترين جسارت نسبت به مزار امام حسين عليه السلام در تاريخ ، مربوط به متوكّل عبّاسى است . (٣) وى از سال ٢٣٢ تا ٢٤٧ ق ، تحت تأثير اهل حديث متعصّب بغداد ، بر امور ، سيطره داشت. منابع تاريخى ، وى را دشمن اهل بيت عليهم السلام دانسته اند و گفته اند كه دشمنى سختى با على بن ابى طالب عليه السلام و خانواده اش داشت .

(٣)در الأمالى شيخ طوسى ، به نقل از ابراهيم ديزج آمده است : متوكّل ، مرا براى تغيير دادن قبر حسين عليه السلام فرستاد و نامه اى را كه براى جعفر بن محمّد بن عمّار قاضى بود ، با من همراه كرد كه در آن ، نوشته بود : «تو را از روانه كردن ابراهيم ديزج به كربلا براى نبش قبر حسين ، آگاه مى كنم . چون نامه ام را خواندى ، به كار ، سركشى كن» .

ديزج مى گويد : جعفر بن محمّد بن عمّار ، نامه را به من نشان داد و من ، فرمان او را به انجام رساندم و نزد او آمدم . به من گفت : چه كردى؟ گفتم : آنچه را فرمان داده بودى ، انجام دادم ؛ امّا چيزى نديدم و چيزى نيافتم . او به من گفت : آيا خوب گود كردى [و تا ته قبر رفتى] ؟ گفتم : چنين كردم و چيزى نديدم . او هم به خليفه نوشت : «ابراهيم ديزج ، نبش قبر كرده و چيزى نيافته است . به او فرمان داده ام و او قبر را به آب بسته و با گاو ، شيار انداخته است» .

ابو على عمّار مى گويد : ابراهيم ديزج برايم گفت و من هم از ماجرا پرسيدم . او به من گفت : من فقط با غلامان ويژه ام رفتم و نبشِ قبر كردم . بوريايى نو يافتم كه پيكر حسين بن على بر آن قرار داشت و بوى مُشك از آن مى آمد . بوريا و پيكر حسين را بر آن ، به همان حال ، رها كردم و فرمان دادم تا خاك بر روى آن بريزند و آب را بر آن گشودم و فرمان دادم كه با گاو ، آن جا را شيار بيندازند و شخم بزنند ؛ امّا وقتى گاو بر آن جا گام مى نهاد ، چون به جايگاه [قبر] مى رسيد ، از آن جا باز مى گشت . من غلامانم را به خدا و سوگندهاى شديد قسم دادم كه اگر كسى اين ماجرا را ذكر كند ، او را خواهم كُشت» (الأمالى ، طوسى : ص ٣٢٦ ح ٦٥٣ ، بحار الأنوار : ج ٤٥ ص ٣٩٤ ح ٢) .

زيارت شريفه عاشورا در دو منبع اصلي شيعي و قابل اعتماد ذكر شده است:

1- المصباح، تأليف شيخ طوسي قدس سره.(1)  

2- كامل الزياراة (الزيارات) تأليف ابن قولويه قدس سره.(2)

هر يك از دو منبع اصلي فوق الذكر به طريقي اين زيارت را براي ما نقل نموده است. و ميان دو متن نقل شده نيز اختلافاتي وجود دارد. البته مشتركاتي نيز با هم دارند.

قبل از ذكر دو طريق اين زيارت شريفه جا دارد كه روشن شود؛ اعتماد ما به ورود روايت در اين منابع روائي و حديثي به دو راه ممكن است.

راه اول: اعتماد به اطمينان يا مراتب صحت انتساب اين كتابها به مؤلفين آنها، و همچنين امكان احراز علمي رسيدن اين مضامين وارده به اصحاب كتاب هر چند اختلاف نسخه وجود دارد. و نيازي به خواندن متن و سند بر اسناد حديث وجود ندارد.

راه دوّم: برخي محققان فرموده اند كه براي رهائي از ارسال و تعليق اسناد اين روايات، بايد به طريق ---- نقل روايت، هر مؤلف و محققي به طريقي به كتب اصلي و منبع داشته باشد، و اكتفا به اشتها-- يا صحت انتساب كافي نيست.

علماي اعلام هر كدام طريقي يا طرايقي متصل به أصحاب كتب أربعه و سپس به اصحاب اصول دارند كه در كتب تراجم و اجازات روايت تفصيلاً آمده است. جهت اطلاع به اجازات بحاالانوار و اجازات متأخر از بحار كه در بسياري از كتب آية ا..العظمي نجفي مرعشي(قدس سره) آمده است و قابل مطالعه است رجوع شود

 مزار امام عليه السلام در قرن دوم هجرى

ده ها روايت از امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام وجود دارد كه از شيعيان مى خواهند تا به زيارت قبر امام حسين عليه السلام بروند .  گرچه به لحاظ سياسى ، دشوار است كه بپذيريم در دوره اُمَويان ، بر قبر امام حسين عليه السلام بنايى هر چند مختصر ، بوده است ، امّا اشاراتى در برخى از نقل ها آمده است . براى نمونه ، از حسين بن ابى حمزه ، نقل شده است :

در اواخر دوره اُمَوى ، حركت كردم و قصد زيارت قبر حسين عليه السلام را داشتم ... تا بر درِ حرم ، قرار گرفتم

 مزار امام عليه السلام در قرن اوّل هجرى

پس از شهادت امام حسين عليه السلام و آن گاه كه دشمنان، ميدان جنگ را با بدن هاى برهنه شهيدان ، ترك كردند، طايفه بنى اسد ـ كه از دوستداران اهل بيت عليهم السلام بودند و مسكن آنان ، غاضريّه بود ـ ، در ميدان ، حاضر شدند و شهداى كربلا را دفن كردند.  اهمّيتى كه آنان براى امام حسين،فرزندش على اكبر و برادرش عبّاس عليهم السلام ، قائل بودند سبب شد براى هر يك از آن بزرگواران مزارى ايجاد گردد . مزارى هم براى ساير شهيدان برپا شد كه بعدها به حرم امام حسين عليه السلام ملحق گرديد.

 اسب دواندن بر پيكر مطهّر امام حسين عليه السلام

در كتاب تاريخ الطبرى ـ به نقل از حُمَيد بن مسلم ـ : آن گاه ، عمر بن سعد، ميان يارانش ندا داد كه : چه كسى فراخوانِ اسب دواندن بر حسين را پاسخ مى گويد؟

ده تن ، پاسخ مثبت دادند ، از جمله : اسحاق بن حَيوه حَضرَمى ـ همان كسى كه پيراهن حسين عليه السلام را برداشت و پس از آن ، پيسى گرفت ـ و اَحبَش بن مَرثَد بن عَلقمة بن سلامه حضرمى . اينان آمدند و حسين عليه السلام را با اسبان خود ، لگدكوب كردند ، تا جايى كه پشت و سينه ايشان را خرد كردند .

به من (حُمَيد) ، خبر رسيد كه پس از اين [ماجرا] ، در يكى از جنگ ها ، تيرى نامشخّص آمد و قلب احبش بن مَرثَد را كه ايستاده بود ، شكافت و او را كشت .

سخنى در باره حركت كاروان امام حسين عليه السلام از مكّه تا كربلا

بر پايه صحيح ترينِ گزارش ها ، كاروان امام حسين عليه السلام پس از چهار ماه و پنج روز اقامت در مكّه ، روز سه شنبه هشتم ذى حجّه سال شصت هجرى ،  مكّه را به سوى كوفه ترك كرد ؛ امّا هنگامى كه به نزديكى كوفه رسيد ، به دليل ممانعت سپاهيان ابن زياد ، مجبور به فرود آمدن در كربلا گرديد .

گفتنى است كه امام عليه السلام در آغاز حركت ، به جاى آن كه از مكّه به سوى شمال شرق و منزل صفاح (نخستين منزل مسير مكّه به كوفه) برود ، به سمت تنعيم در شمال غرب و در مسير مدينه ، حركت كرد و بدين سان ، حدود نُه كيلومتر ، راه خود را دور نمود . احتمالاً اين اقدام ، ترفندى بر ضدّ تعقيب مأموران حكومت بود كه قصد ممانعت از حركت امام عليه السلام به سوى كوفه داشتند .

در نقشه اى كه ويژه اين دانش نامه تهيّه شده ، مسير كاروان امام عليه السلام از مكّه تا كربلا مشخّص گرديده است . منازلى كه اين كاروان طى كرده ، به ترتيب ، عبارت اند از : ١ . مكّه ، ٢ . تنعيم ، ٣ . صفاح ، ٤ . بستان ابن عامر ، ٥ . ذات عِرق ، ٦ . غمره ، ٧ . مسلح ، ٨ . افيعيّه ، ٩ . معدن بنى سليم ، ١٠ . عمق ، ١١ . سليليّه ، ١٢ . ربذه ، ١٣ . مغيثة الماوان ، ١٤ . نقره ، ١٥ . حاجر ، ١٦ . سميراء ، ١٧ . توز ، ١٨ . فيد ، ١٩ . اجفر ، ٢٠ . خزيميّه ، ٢١ .  زرود ، ٢٢ . ثعلبيّه ، ٢٣ . بطان ، ٢٤ . شقوق ، ٢٥ . زباله ، ٢٦ . قاع ، ٢٧ . عقبه ، ٢٨ . واقصه ، ٢٩ . شراف ، ٣٠ . ذو حسم ، ٣١ . بيضه ، ٣٢ . عذيب الهِجانات ، ٣٣ . رهيمه ، ٣٤ . قصر بنى مقاتل ، ٣٥ . طف ، و ٣٦ . كربلا .

بر اساس محاسباتِ انجام شده ، كاروان امام عليه السلام ، اين منازل را با مسافتى حدود ١٤٤٧ كيلومتر، در مدّت تقريبا ٢٥ روز طى كرد و روز دوم محرّم سال ٦١ هجرى ، وارد كربلا شد .

منبع: دانشنامه امام حسين عليه السلام بر پايه قرآن و حديث ٧

اگر مسلم بن عقيل در خانة هاني، ابن زياد را غافل گير مي كرد، آيا گناهي مرتكب شده بود يا

مصلحت آن بيش از مفسدة زنده بودن ابن زياد نبود و به خاطر مصلحت، مسلم بايد ابن زياد را مي

كشت.

جواب:

دو دليل براي عدم اقدام حضرت مسلم، از زبان ايشان نقل شده است. در مقتل ابي مخنف آمده است:

"مسلم گفت: يكي عدم خشنودي هاني از كشته شدن [ابن زياد] و ديگري سخني بود كه مردم از

پيامبر(ص) نقل كرده اند [كه آن حضرت فرمود] "ايمان مانع كشتن پنهاني [و ترور] است. مؤمن كسي

را نمي كشد [و ترور نمي كند]".

پس علاوه بر اين كه صاحب خانه راضي به انجام ترور در منزل خود نبود، مطلب مهم ديگر اين است

كه چون مسلم نمايندة امام حسين(ع) است، بايد فضائل اخلاقي را مو به مو رعايت نمايد. به

اصطلاح نزدانيان هدف، توجيه گر وسيله نمي باشد، يعني براي رسيدن به هدف مقدس و عالي از

ابزارهاي ناپسند و غير اخلاقي استفاده نمي كنند.

پس انجام ترور عملي است كه از سوي رسول خدا(ص) نهي گرديده است و نبايد صورت بگيرد. در

سرتاسر زندگي ائمه از اين اخلاقيات به چشم مي خورد و رمز بقا و جاودانگي آنان توجه به اين

امور است كه نمونة بارز آن قيام حضرت اباعبدالله ميباشد.

[1] وسائل الشيعه، ج 18،[ ص 579، باب 6، ح 3.

آيا در لشكر حضرت امام حسين (ع) ايراني هم بود؟

جواب:

بعضي از مورخان مي گويد: پدر يكي از شهداي كربلا از فرزندان ملوك عجم است .نصر بعد از حضرت

اميرمؤمنان و حضرت مجتبي(ع) در خدمت حضرت امام حسين (ع) بود و با آن حضرت از مدينه به مكه و

از مكه به كربلا آمد و به فيض شهادت نايل گرديد.(1)

(پـاورقي 1.نظري منفد, قصه كربلا, ص 288

چرا بر دشمنان امام حسين(ع) لعن مى‏فرستيد. اين كار براى چيست و چرا دشمنان ابى عبد الله(ع) را لعن مى‏كنيد؟ اين كار نوعى خشونت و بدبينى است. اين يك نوع احساسات منفى است و با منش «انسانِ مدرن» نمى‏سازد. امروز زمانى است كه بايد با همه مردم با خوشى و شادى و لبخند رفتار كرد. امروز بايد دم از زندگى زد، دم از شادى زد، دم از صلح و آشتى زد. اين روحيه لعن و تبرى و پشت كردن به ديگران خشونت‏هايى است كه به هزار و چهار صد سال پيش، يعنى زمانى كه امام حسين(ع) را كشتند برمى‏گردد و با آن زمان مناسبت دارد. اما امروز ديگر جامعه و مردم اين كارها را نمى‏پسندند. چرا مقيد به صد لعن هستيد؟!

همان گونه كه سرشت انسان فقط از «شناخت» ساخته نشده است، تنها از احساسات و عواطف «مثبت» هم ساخته نشده است. آدميزاد موجودى است كه هم احساس مثبت و هم احساس منفى دارد. هم عواطف مثبت و هم عواطف منفى دارد. همان گونه كه شادى در وجود ما هست، غم هم هست. خدا ما را اين گونه آفريده است.

چرا عزادارى ساير امامان(ع)، مانند عزادارى امام حسين(ع) نيست؟

اين به دليل گستره كمى و كيفى واقعه عاشورا است. وضعيت خاص جهان اسلام و مسلمانان، حالات حاكمان مسلمان و ظلم‏هاى فراوان آنان، در بند كشيده شدن انسانيت و آزادى، تحقير امت اسلامى، سلب امنيت، تشديد ظلم عليه شيعيان، فراموشى آموزه‏هايى چون امر به معروف و نهى از منكر، شيوع بدعت‏ها و ورود آنها به دين، اخلال در وحدت مسلمانان، فراموشى اخلاق اسلامى و انسانى و از يك سو و موقعيت ويژه اباعبدالله (ع) از جهت مظلوميت و تنهايى، كيفيت برخورد مسلمانان به ظاهر دوست با حضرت، نوع جنگ و برخورد فيزيكى با آن حضرت و اصحاب و اهل و عيالش، آموزه‏ها و درس‏هاى تربيتى، اجتماعى، سياسى، فرهنگى و دينى به خصوص امام حسين (ع) از سوى ديگر(1) همه و همه شكل خاصى به اين حادثه داده است كه ابعاد گوناگون، پيچيده و ژرف آن، موضوعات و مسائل فراوانى را براى تحقيق و پژوهش فراروى محققان قرار داده است و اين با توجه به وجود هزاران كتابى است كه تاكنون در زمينه اين رويداد، به نگارش درآمده است.

حضرت رسول (ص) امام على (ع)، حضرت زهرا (س)، امام حسن مجتبى (ع) و معصومان پس از اباعبدالله (ع) به دليل همين ويژگى‏هاى خاص و منحصر به فرد قصه كربلا، اين همه بر احياى ياد كرد آن در قالب عزادارى تأكيد فرموده‏اند.(2)

به هر روى نفس حوادث عاشورا و ابعاد گوناگون آن، آن را واقعه‏اى بى‏نظير در تاريخ ساخته است چنان كه امام صادق (ع) فرمود: «لا يوم كيومك يا اباعبدالله»(3) و روشن است كه نكوداشت هر واقعه‏اى، به گستردگى آن بستگى دارد و چون حادثه عاشورا چنين است، عزادارى آن نيز كماً و كيفاً با عزادارى براى واقعه‏هاى ديگر قابل مقايسه نيست.

پى‏نوشت‏

 (1) در اين خصوص نگا: حسين، نفس مطمئنه، صص 5- 81.

 (2) نگا: بحارالانوار، ج 44، ص 223، 243، 244، 245، 281، 282، 289، 291، 293 و.

 (3) شيخ صدوق، امالى، ص 77.

آيا عزادارى براى امام حسين(ع)، در زمان امامان(ع) سابقه‏دارد؟

بلى، در اينجا تنها به ذكر نمونه‏هاى اندكى از آنچه كه در تاريخ نقل شده، بسنده مى‏كنيم

آيا قيام امام حسين(ع) تمرد و شورش عليه حكومت بود؟ اصولاً از ديدگاه اسلامى در چه مواردى تمرد و قيام عليه دولت جايز مى‏باشد؟

در روز عاشورا عمروبن الحجاج از ميان لشكر عمر سعد بانگ برآورد: «يا اهل الكوفه الزموا طاعتكم و جماعتكم و لاترتابوا فى قتل من مرق من الدين و خالف الامام» و با اين سخنان امام حسين (ع) را از مارقين و خروج كنندگان بر پيشواى مسلمانان معرفى كرد و متأسفانه اصل چنين تفكرى هنوز هم وجود دارد.

مسلماً در اينكه قيام امام حسين (ع) تمرد و شورش در مقابل حكومت جائر وقت بود، شكى نيست اما بايد توجه داشت كه از ديدگاه اسلامى تمرّد و شورش عليه حكومت، به طور مطلق ممنوع نيست هر چند برخى از مكاتب و مذاهب چنين حقى را قائل نيستند

 آيا امام حسين(ع) مى‏دانست شهيد مى‏شود؟ اگر چنين است، چرا با پاى خويش به سوى قتلگاه رفت؟

بر اساس احاديث و روايات شيعى، امامان (ع) از علم غيب موهبتى از سوى خداوند بهره‏مندند. خداوند متعال مى‏فرمايد: «عالم الغيب فلا يظهر على غيبه‏أحداً إ لا من ارتضى من رسول».(1)

اين آيه نشان مى‏دهد كه علم غيب اختصاص به خداوند دارد و كسى جز خدا آن را نمى‏داند. اما ممكن است پيامبر با رضايت پروردگار متعال، بداند و نيز ممكن است ديگر انسان‏ها از سوى خدا و يا به تعليم پيامبران، از آن آگاهى يابند.

مقصود امام حسين(ع) از گفتن استرجاع «انا لله و انا اليه راجعون» چه بود؟ چرا امام حسين(ع) فرمودند با حاكميت يزيد ديگر بايد فاتحه اسلام را خواند؟

خطرى كه امام حسين (ع) از آن ياد كردند، خطر ارتجاع است. اين خطر از تمام مخاطراتى كه در آن روز جامعه مسلمانان را تهديد مى‏كرد، مهم‏تر و شكننده‏تر بود. عفريت ارتجاع، بازگشت به عصر شرك و بت پرستى و جاهليت، اندك اندك قيافه منحوس و مهيب خود را نشان مى‏داد.

زور سرنيزه بنى‏اميه، نقشه‏هاى وسيع آنها را در سست كردن مبانى دينى جامعه و الغاى نظامات اسلامى و تحقير شعائر دينى، اجرا مى‏كرد.

مقصود امام حسين(ع) از اين جمله «من براى امر به معروف و نهى از منكر قيام كردم» چيست؟

 امام حسين (ع) با اين عبارت، مى‏خواهند نقش محورى امر به معروف و نهى از منكر را نشان دهند به گونه‏اى كه هدف نهايى قيام خويش را تحقق اين امر مى‏دانند. اگر توجهى به جايگاه اصيل امر به معروف و نهى از منكر شود، مقصود حضرت از اين سخن روشن‏تر خواهد شد  

 اين سخن، جايگاه اساسى و اصلى امر به معروف و نهى از منكر را نشان مى‏دهد.

 آيا شهربانو دختر يزدگرد سوّم مادر امام سجاد(ع) بوده؟ و در سرزمين كربلا حضور داشته؟ و فرار او به سمت ايران به دستور امام حسين(ع) و مدفون شدنش در آرامگاهى كه هم‏اكنون در تهران به بى‏بى‏شهربانو شهرت دارد، صحيح است؟

در بعضى از نوشته‏هاى متأخّر- كه به خيال خود از تاريخ‏هاى معتبر نقل قول كرده- چنين آمده است:

«در برخى از كتب معتبر تاريخى چنين آمده كه: شهربانويه- كه در كربلا حضور داشت و مادر فاطمه همسر قاسم بود- به سفارش امام حسين (ع) سوار بر اسب امام (ع) شده تا او را به سرزمين سرنوشت برساند و او به اذن خدا در ساعتى به رى رسيد و در كوهى از آن سامان و در نزديكى مقبره سيدعبدالعظيم حسنى مدفون شد».

و همان‏جا چنين آمده است: «در ميان مردم چنين شهرت دارد كه در قله كوه چيزى شبيه تكّه‏اى از روپوش زن ديده مى‏شود كه هيچ مردى نمى‏تواند به آن نزديك شود. زن آبستنى كه در شكم فرزند پسرى داشته باشد، نيز توان نزديك شدن به آن را ندارد».

و نيز چنين شايع شده است: «او هنگامى كه به رى رسيد، خواست از «هو» (خداوند) يارى بخواهد، اما اشتباها به جاى «هو» لفظ «كوه» را به زبان آورد و همان‏جا كوه او را دريافت و در شكم خود پنهان كرد».

شايد در نظر برخى ساختگى بودن اين افسانه‏ها و نيز عدم حضور مادر امام سجاد (ع) در كربلا، امرى واضح بوده و نياز به بحث و تحقيق ندارد اما از آنجا كه درباره او مطالب فراوانى در ميان مردم و حتى در ميان قشر فرهيخته شايع است، به بحث درباره او مى‏پردازيم.

رأس مبارك امام حسين(ع) در كجا مدفون شد؟

درباره محلّ دفن سر مبارك امام حسين (ع) به خصوص و سرهاى ديگر شهداى كربلا به صورت عموم، در كتاب‏هاى تاريخى شيعه و اهل سنّت و نيز منابع روايى شيعه اختلاف فراوانى مشاهده مى‏شود. البته اقوال نقل شده نياز به بررسى دارد اما هم اكنون مشهورترين قول- كه مورد قبول جامعه شيعى قرار گرفته- آن است كه سر مبارك پس از چندى به بدن ملحق شد و در سرزمين كربلا مدفون گرديد.

براى آگاهى بيشتر به بيان اين اقوال مى‏پردازيم:

چرا امام حسين(ع) يمن را كه سابقه‏اى شيعى داشت، براى محل قيام خود انتخاب نكرد؟

در كلمات بزرگانى همانند ابن عباس، اين پيشنهاد مطرح شد كه امام حسين (ع) به سمت يمن رفته، از آنجا داعيان خود را به اطراف بفرستد و نهضت خود را سامان‏دهى كند تا بتواند در مقابل يزيد بايستد.(1)

چرا امام حسين(ع) حجّ خود را نيمه تمام گذاشت و از مكّه در آستانه شروع اعمال حجّ خارج شد؟

قبل از آنكه به تحليل تاريخى اين پرسش بپردازيم، بايد اين نكته را متذكر شويم كه از ديدگاه فقهى، اين سخن مشهور كه امام حسين (ع) حجّ خود را نيمه تمام گذاشت، سخن نادرستى است زيرا امام (ع) در روز هشتم ذى حجه «يوم الترويه» از مكّه خارج شد.(1) در حالى‏كه اعمال حجّ- كه با احرام در مكّه و وقوف در عرفات شروع مى‏شود

آيا امام حسن(ع) سرزمين كربلا را خريدند؟ با چه شرطي به چه كساني واگذار كردند؟

پاسخ:

امام حسين ـ عليه السلام ـ در جريان نهضت خويش بعد از طي مسيري نسبتاً طولاني و گذر از منازل متعدد روز دوم محرم سال 61هـ وارد سرزمين كربلا شدند و تا روز عاشورا كه مدت هشت روز در آن سرزمين اقامت داشتند اقدامات مهمّي انجام دادند، و خطبه هاي زيادي جهت اثبات حقانيت خود و جلوگيري از خونريزي انجام دادند، و به گفته منابع تاريخي در همان بدو ورود محلي را كه اكنون مرقد آن حضرت در آن واقع است خريداري كردند.⁽¹⁾ بنابر نقل برخي از منابع از هر طرف چهار ميل از مالكان آن خريداري نموده و دوباره به مالكان صدقه دادند. و شرط كردند كه آنها زائران را سه روز ميهمان كنند و به مزار حضرت راهنمايي نمايند.در اين رابطه روايتي هم از امام صادق ـ عليه السلام ـ وارد شده كه در تعيين حدود حرم امام حسين ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: حرم امام حسين كه آنرا خريداري كرد چهار ميل در چهار ميل از اطراف قبر است و اين محل براي اولاد آن حضرت و دوستداران حلال ولي براي غير از آنها كه با اولاد حضرت مخالفت كنند حرام است و در آن سرزمين بركت است.⁽²⁾
در مقتل المقرم از قول امام صادق ـ عليه السلام ـ نيز وارد شده كه امام حسين ـ عليه السلام ـ وقتي آن زمين را خريداري و به اهالي صدقه داد با آنها شرط كرد ولي آنها به شرط امام عمل نكردند.⁽³⁾
با توجه به مطالب گفته شده و روايتي كه از امام صادق ـ عليه السلام ـ در اين رابطه نقل شده مي توان به اين نتيجه رسيد كه امام حسين ـ عليه السلام ـ چون از شهادت خويش خبر داشت و آنرا از طريق پيامبر و امام علي ـ عليه السلام ـ شنيده بود و حتي موضع آنرا مي دانست لذا قبل از شروع جنگ آن محل را خريداري كرده و با شروطي به اهالي صدقه مي دهد. اما اين كه گفته شده حضرت بزور شمشير آن زمينها را گرفته اين نمي تواند درست باشد زيرا امام در جنگ موضع دفاعي داشته نه تهاجمي، همچنين از امام صادق خلاف اين عقيده نقل شده ،علاوه براين مدت جنگ اين اجازه را نمي داد كه امام محلي را تصرف كند و به دوستداران خود هديه كند و در نهايت اين كه امام در آن جنگ به شهادت رسيدند و كوفيان همه خيمه گاه را تصرف كردند و به آتش زدند و خاندان امام را به اسارت بردند پس اين گفته نمي تواند درست باشد. چون امام براي فتوحات و جنگ با كفار نرفته بود. (بلكه زميني كه در آن جنگ واقع شد ملك اهل غاضريه بود امام از آنها خريداري كرد تا مباح و در آينده زيارتگاه مؤمنان باشد).

1. طريحي، مجمع البحرين، واژه (كربل). و مقرّم، مقتل، بيروت، دارالكتب اسلاميه، چاپ پنجم، ص196، و نظري منفرد، قصه كربلا.
2. همان، واژه حرم.
3. مقرّم، «پيشين» ص 196.

آيا درست است كه در روز عاشورا آسمان كربلا سرخ رنگ شده و از چاه‌هاي كربلا خون بيرون آمده؟

پاسخ:

براساس آنچه در روايات معتبر از معصومين روايت شده«لولا الحجة لساخت الارض علي اهلها»⁽¹⁾وجود امام در روي زمين مايه ي آرامش تمام موجودات است. و بر اساس همين روايات اگر حجت الهي و خليفه الهي بر روي زمين نباشد زمين اهلش را فرو مي‌بلعد و درياها طغيان مي‌كنند و امنيت تكويني هستي و توازن و تعادل به هم مي‌خورد. قرآن به صراحت مي‌فرمايد: فَمَا بَكتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ وَمَا كانُوا مُنظَرِينَ ⁽²⁾. آنهايي كه در برابر فرامين الهي گردن ننهادند و طغيان نمودند طومارشان پيچيده شد و از آنچه داشتند محروم شدند و ميراث آنها به ديگران رسيد و دست خالي دنيا را ترك كردند و آسمان و زمين نيز براي آنها نگريست و به آنها مهلت بقا در دنيا داده نشد. از اين آيه ي كريمه استنباط مي‌شود كه آسمان و زمين در ماتم بندگان مؤمن و اولياء‌ خويش كه در رأس آنها انبياء هستند گريه مي‌كنند . از ديدگاه قرآن تمام موجودات اعم از جمادات و حيوانات داراي شعور هستند.⁽³⁾ شعور آنها فوق درك انسانهاي عادي است.
در منابع معتبر حديثي و تاريخي درباره ي شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ گزارش شده است كه پس از شهادت آن حضرت آسمان‌ها و زمين گريست و تمام موجودات گريستند و در كربلا از سنگها ناله بر خاست و خون چكيد.⁽⁴⁾
مرحوم مجلسي از امام رضا ـ عليه السلام ـ نقل مي‌كند كه هفت آسمان و زمين بر آن حضرت گريست.⁽⁵⁾و جن و ملك در فراقش ناله سر دادند.⁽⁶⁾
اميرمؤمنان ـ عليه السلام ـ مي‌فرمايد: حيوانات وحشي، ماهيان دريا، پرندگان آسمان و خورشيد و ماه و ستارگان، زمين و آسمان ومؤمنين از جن و انسانها و تمام ملائكه الهي ... در رثاي حسين گريه مي‌كنند.⁽⁷⁾
بنابراين در فقدان حجت الهي آسمان و زمين عزادار مي‌شود در كامل الزيارات آمده است كه در فقدان و كشته شدن تمام اولياء الهي چنين تب و تابي بر آسمان و زمين مستولي مي‌شود.⁽⁸⁾
براساس روايات معتبر در سال 61 هجري ظهر عاشورا آسمان و زمين سرخ شد و چهل روز از گريه آسمان و زمين آرامش نبود.⁽⁹⁾
پس از شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ امام زين العابدين ـ عليه السلام ـ كه از نزديك شاهد اين جنايات بني اميه بود، بسيار گريست و خاندان نبوت عزادار بودند بر اساس وابستگي كامل موجودات به حجت الهي گريه و ناله آنها طبيعي است.
بنابراين سرخ شدن آسمان كه همان گريه آن است صحت دارد ولي خون شدن چاهها در هيچ منبعي ذكر نشده است.

1. صدوق، اكمال‌الدين، تصحيح غفاري، قم، مدرسين، 1416، چاپ سوم، ج1، ص10 ـ 5.
2. دخان:29.
3. سبح لله ما في السموات و ما في الارض.
4. مجلسي، بحارالانوار، تهران، اسلاميه، 69، چاپ دوم، ج 45، ص 201.
5. همان، ص 201.
6. همان، ص 220.
7. همان، ص 202.
8. ابن قولويه، كامل الزيارات، ص 75.
9. همان، ص 211، حديث، 22، و 18 و 38 ـ 45.

سيره علما و مراجع تقليد در عزاداري سالار شهيدان چگونه است؟

عزاداري براي معصومين خصوصاً عزاداري سالار شهيدان و اصحاب آن حضرت از ديدگاه شرع مقدس اسلام و پيامبر اكرم و تمام ائمه و علماي اسلام و مراجع تقليد كه به نيابت از امام معصوم امور شرع به دست آنها سپرده شده و مردم بوسيله آنها هدايت مي‌گردند، امري بسيار موجه و قابل قبول، و داراي پاداش اخروي و بركات مادي و معنوي است. خصوصاً عزاداري سالار شهيدان يكي از علل بقاي دين اسلام و پايداري مكتب تشييع مي‌باشد.⁽¹⁾

 چرا قبر امام حسين ـ عليه السّلام ـ شش گوشه دارد؟

پاسخ:

در ميان اقوال مورخان درباره ي چگونگي دفن حضرت سيد الشهداء ـ عليه السّلام ـ و ياران باوفاي آن حضرت اندك تفاوتي ديده مي‌شود. جهت روشن شدن موضوع به تشريح بعضي از آنها مي‌پردازيم

در جنگ‌‌هاي زمان صدر اسلام و حتي قبل از آن معمولاً از علم (يا راية) استفاده مي‌شده و اين عَلَم‌ در حقيقت همان چيزي بوده است